خبرگزاری اهل البیت (علیه السلام) ابنا
روز عید غدیر امسال در شهر هامبورگ آلمان اتفاقی ویژه و تاریخی رخ میدهد. چه اینکه در این روز درخت دانش این شهر یعنی حوزه علمیه هامبورگ رسما به بارنشستن خود را جشن خواهد گرفت و اولین فارغ التحصیلان این حوزه در مراسمی رسمی حکم پایان دوره کارشناسی خود را در رشته فقه و معارف به دست میگیرند. به همین بهانه و قبل از این روز تاریخی که بیگمان همچون تاسیس مسجد امام علی علیه السلام هامبورگ اتفاقی ویژه تاریخ تشیع در اروپا محسوب میگردد گفتگویی داشتیم با حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمیدرضا ترابی ریس حوزه علمیه هامبورگ. نام حوزه علمیه هامبورگ برای بسیاری جالب و کمی عجیب است.
- لطفا درابتدای امر در مورد این حوزه توضیحاتی بدهید.
دکتر ترابی: حوزه علمیه هامبورگ، نخستین حوزهی علمیه ی شبانه روزی اروپایی است که به صورت ابتدایی در سال 1392 شکل گرفت. برنامهای که به صورت خودجوش با جذب پنج طلبه شروع شده بود، در سال تحصیلی 97 96 دورهی آموزشی
جدید خود را با بیش از چهل طلبه در دو بخش برادران و خواهران از کشورهای آلمان، فرانسه، هلند، اتریش و سوئیس، در ساختمان اختصاصی نوخرید در زمینی به مساحت 1400 متر مربع جشن گرفت. در برنامهی آموزشی حوزهی علمیه ی هامبورگ، طلاب بومی منطقه، ظرف یک سال با زبان فارسی، قرآن کریم و احکام شرعی ابتدایی آشنا می شوند و از سال دوم به تحصیل دروس حوزوی در مقطع کارشناسی میپردازند. مراسم پایان اوّلین دورهی کارشناسی رشتهی فقه و معارف با تأیید جامعة المصطفی در عید غدیر امسال برگزار خواهد شد تا از ابتدای سال تحصیلی جدید، در مقطع ارشد در رشته معارف و فلسفه اسلامی ارائه گردد.
- دروسی که در این حوزه تدریس میشود چسیت و چه تفاوتهایی با دورس حوزوی ایران دارد؟
دکتر ترابی: دروس این حوزه بر اساس عناوین و سرفصلهای تعریف شده از سوی المصطفی با اعمال تغییراتی متناسب با منطقه و با استفاده از ظرفیت اساتید موجود و مدعو ارائه میشود، دروسی مانند: ادبیات فارسی، ادبیات عرب )صرف ساده، هدایه، ابن عقیل، مغنی، تجزیه و ترکیب و جواهر البلاغه(، اصول فقه )موجز، اصول فقه مظفر( فقه )رساله امام، شرح لمعه( منطق و فلسفه )آموزش منطق، منطق مظفر، آشنایی با فلسفه و بدایه الحکمه. و دروسی که ان شاء الله سبحانه در ترم آینده افزوده خواهد شد، عبارتند از: رسائل، مکاسب و نهایه الحکمه.
- در روز عید غدیر چند نفر از حوزه علمیه هامبورگ و با چه گرایش علمی مدارج علمی دریافت میکنند؟
دکتر ترابی: بإذن الله تعالی تعداد چهار نفر در رشته فقه و معارف اسلامی در مقطع کارشناسی دوره پنج ساله به دریافت گواهی مفتخر خواهند شد تا برای گذراندن دوره ارشد آماده شوند.
- آیا پیش از هامبورگ در نقاط دیگری در اروپا حوزه علمیه وجود داشت؟
دکتر ترابی: البته من هنوز موفق نشده ام همه جای اروپا را استقراء کنم ولی به اذعان اشخاص مطلع مانند ریاست محترم جامعه المصطفی، حوزه علمیه هامبورگ نخستین و تنها حوزه علمیه تمام وقت و شبانه روزی در سراسر اروپاست. پیش از این در خود هامبورگ، آکادمی اسلامی آلمان از سال 2001 به مدت سه سال یک دوره آموزشی دروس اسلامی برگزار کرده بود، اما عنوان حوزه علمیه بر آن صدق نمی کرد و در قالب مدرسه آخر هفته بود که در دو روز تطعیل آخر هفته کلاس برگزار می کرد و ویژگیهای دیگری داشت تا این که در سال 1392 فعالیت آموزشی حوزوی به صورت خودجوش به شکل ابتدایی با حضور پنج نفر از جوانان آلمانی شروع شد.
- ایده اولیه شکل گیری حوزه علمیه هامبورگ از کجا آمد ؟
دکتر ترابی: ایده تشکیل فضای علمی آموزشی به شکل متداول در اروپا، توسط ریاست وقت مرکز اسلامی هامبورگ جناب آیت الله رمضانی دو سال پیش تر از آن مطرح شده بود و توسط معاون وقت مرکز دنبال شد ولی به دلایل مختلف علیرغم پیگریهای زیاد نتوانست مجوزهای لازم را از دانشگاههای داخلی اخذ کند و در مقام عمل پیش نرفت. در مقطع اخیر بود که تعدادی از جوانان از برخی شهرهای آلمان گرد هم آمدند و به طور غیررسمی در مسجد امام علی علیه السلام به تحصیل علوم اسلامی پرداختند. لذا گرچه در ابتدا این حرکت تا حدّی خودجوش بود ولی خیلی زود به هدایت الهی منجر به تشکیل حوزه ای به معنای دقیق کلمه گردید و بعد از آن بود که مجوز لازم را از داخل اخذ کرد و بعد از یکی دو سال توسط آموزش عالی هامبورگ هم به عنوان یک مرکز آموزش عالی مورد شناسایی و همکاری قرار گرفت.
- سالهای نخست که این طلاب جذب شدند وضعیت حوزه از حیث کمی و کیفی به چه شکل بود؟
دکتر ترابی: در ابتدای کار بنا به ملاحظاتی، ضوابط سختی برای پذیرش داوطلبان اعمال نشد و تقریبا به همه داوطلبان میدان داده شد. از آنجا که برخی از این جوانان از شهرهای دیگر غیر از هامبورگ آمده بودند خودبخود این ایده که برخی مطرح می کردند و میگفتند آنها فقط تا ظهر درس بخوانند و بعد برای نهار و استراحت به خانه خود برگردند ناکارآمد شد. لذا با این استدلال، مرکز اسلامی هامبورگ مکانی را در خود مسجد امام علی علیه السلام تأمین کرد. به هر حال، این جمع نوپا و در جستجوی راه و رسم زندگی طلبگی به عنوان نخستین طلاب حوزهی علمیه ی شبانه روزی اروپایی شمرده می شوند و حرکت اخلاصمند و اصیل آنان مورد تأیید و حمایت بزرگان قرار گرفت. امّا همکاران ما در مرکز اسلامی هنوز باید آمادگی بیشتری برای مواجهه با این رویداد پیدا می کردند. با وجود معنویت بسیار بالای ورودیها، شرایط پذیرش، درس و انضباط داخلی از جهات مختلف باید متحول می شد. تهیه یک وعده غذای نهار برای آنها یکی از مشکلات بود. خوابگاه هم یک اتاق قدیمی نمناک واقع در زیر زمین مسجد بود که برای جوانان اروپایی تا حدّی دافعه داشت گرچه به دلیل گسترش فعالیتهای مرکز اسلامی در این دوره، برای همین مکان نامناسب هم به زحمت موافقت به دست آمد. آنها باید تمام روز را به درس و بحث میگذراندند و فرصتی برای کار نداشتند، ولی با این حال هیچ گونه کمک مالی حتی برای پایینترین سطح امرار معاش طلبگی )شهریه( وجود نداشت. بیمه هم که یک امر اجباری است به همین منوال بود. لذا گرچه عشق به قرآن و عترت اکثر آنها را حفظ کرد و در جشن آتی ان شاء الله شاهد پایان دوره کارشناسی آنها خواهیم بود ولی طبعا برخی از آنان که به رفاه بالاتری عادت کرده بودند تاب تحمل نداشتند و در جا زدند.
- مهمتر از همه این که هنوز هیچ برنامه حساب شدهای وجود نداشت و دقیقا نمی دانستیم چه مسیری را باید طی کنیم؟ زبان پایه چه باید باشد؟ مدارک علمی از کجا باید تأیید شود؟
گرایش تحصیلی را چگونه پایه گذاری کنیم؟ از چه سنی طلبه بپذیریم؟ چه شرایطی برای پذیرش لحاظ کنیم؟ با توجه به سطح سواد دینی جوانان اروپایی مسأله استاد و تعیین کتاب را به چه شکل حل کنیم؟ مخاطبین خود را چگونه شناسایی، توجیه و جذب کنیم؟ هویت طلبگی را چگونه در فضای متفاوت اروپا برای آنها جا بیندازیم و دهها پرسش دیگر. اینها پرسشهای اساسی بود که پاسخ در خور برای هر کدام از آنها مستلزم صرف وقت و نیروی فکری بود و بحمدلله به تدریج یکی یکی از خزانه غیب الهی و با تلاش مجموع همکار پاسخ یافت.
- در حال حاضر چند نفر و از چه ملیتی در این حوزه مشغول به تحصیل هستند؟
دکتر ترابی: در نیم سال اخیر مجموع تعداد داوطلبانی که تشکیل پرونده دادند به 51 نفر رسید که با احتساب ریزشها، بیش از چهل نفر اشتغال دائمی به تحصیل دارند و در دو بخش برادران و خواهران از کشورهای آلمان، فرانسه، هلند، اتریش و سوئیس هستند. آنها از قومیتهای مختلف آلمانی اصل تا دو رگه هایی از قومیت ایرانی، ترک، کرد، عرب، مغربی، بالکان و … هستند.
- ظاهرا زبان فارسی را به عنوان زبان واحد در حوزه علمیه هامبورگ انتخاب کردید. چرا این زبان را انتخاب کردید؟
دکتر ترابی: بله؛ ما در ابتدا با زبان آلمانی شروع کردیم ولی با حضور ملیتهای مختلف که به زبانهای دیگری مثل فرانسه و هلندی سخن می گفتند به این طرف هدایت شدیم که باید به فکر زبان مشترک دیگری باشیم. و بعد از حدود شش ماه به زبان فارسی رسیدیم. دلایل زیادی برای این انتخاب وجود داشت از جمله این که:
1 استاد بالفعل که بتواند تمام علوم اسلامی را تدریس کند و در دسترس هم باشد تنها به زبان فارسی بود؛ همچنین کتاب درسی بالفعل که بتوان علوم اسلامی را از روی آن به دقت و صرافت تدریس کرد به زبان فارسی است.؛
2 در آینده وقتی که طلاب بخواهند در ایران از محضر مراجع استفاده کنند مجبور خواهند بود فارسی بیاموزند پس چه بهتر که از الان شروع کنند؛
3 با تسلط بر این زبان به تولیدات علمی مؤسسات قم و نیز به عرفان اصیل اسلامی و خزانه ادب فارسی دسترسی خواهند داشت؛
4 با زبان گفتمان انقلاب اسلامی آشنا می شوند؛ و …. امروز شک نداریم که این انتخاب درست بوده و خیرات و برکات آن برای ما ملموس است. برای این کار از متخصصین زبان فارسی از المصطفی دعوت کردیم و با استاندارهای بسیار بالا زبان آموزی میکنیم، طوری که هنوز برای خیلیها باورکردنی نیست که چگونه این جوانان به این خوبی فارسی میآموزند. البته ما به تدریج دوره تربیت استاد زبان فارسی را در هامبورگ برگزار کردیم و الان عدهای از خود طلاب به عنوان کمک استاد هستند و یک قطب فارسی آموزی به وجود آمده و بحمدالله کرسی اختصاصی زبان و ادبیات فارسی در حوزه علمیه هامبورگ وجود دارد.
- نسبت حوزه علمیه هامبورگ با حوزههای علمیه قم و نجف چیست؟
دکتر ترابی: طبیعی است که حوزه علمیه هامبورگ در امتداد حوزه علمیه نجف اشرف به عنوان حوزه دیرپای مکتب اهل البیت علیهم السلام با آن میراث گرانبها در فقه، اصول، حدیث، تفسیر، تاریخ و … است، همچنان که به حوزه علمیه قم به عنوان حوزه الهام بخش و به تعبیری حوزه مادر مینگرد.
لذا به اقتضای حوزوی بودن، اهداف و نیز مدل آموزشی حوزوی را مورد نظر دارد. یعنی در صدد پرورش دانشمند دین و عالم ربانی بر پایه روشهای سنّتی استاد و شاگردی، حجره نشینی، مباحثه و …. است؛ چرا که این مدل را اصیل و نزدیک ترین مدل به روش علمی آموزشی مدرسه اهل البیت علیهم السلام میدانیم که همواره خاستگاه روحانیون و محقّقین طراز اوّل در عرصه دین بوده و خواهد بود. لذا حوزه علمیه هامبورگ از قواعدی کلّی حاکم بر حوزهها پیروی میکند و از فضای روشنفکری افراطی و عدول از چهارچوبهای خشک غیر حوزوی پرهیز دارد. اما این سخن با تکامل مدلهای آموزشی با تکیه و پافشاری بر اصالتهای حوزوی و رفع و تکمیل نواقص و نارسایی ها بر اساس اجتهاد مشروع در روشها با الهام از روشهای تحقیقاتی متداول در دنیا و نقاط قوت دانشگاههای بین المللی منافات ندارد. حوزههای علمیه در طول تاریخ هر یک به تناسب محیط، شرایط اجتماعی و نیز نیازها جهت گیریهایی داشته اند مثلا حوزه نجف رویکرد خاصی داشته و دارد، همچنان که حوزه علمیه قم با صدها مدارس موجود در آن نیز رویکرد خاص خود را دارند، کما این که حوزه علمیه مشهد مقدس یا اصفهان نیز اینگونهاند ولی در نگاه کلی همه آنها حوزه همسو هستند نه معارض. به نظر میرسد همین امر درباره حوزه علمیه هامبورگ نیز باید صادق باشد یعنی به تناسب محیط، شرایط و نیازها، باید هویت حوزوی خودش را همسو با حوزه مادر و سایر حوزههای علمیه کلان جهانی تعریف کند. ان شاء الله. مثلا اینجا سرزمین صنعت، فلسفه و علوم انسانی غربی است. لذا رویکرد مطالعاتی در اینجا در عین لازم دانستن سنّتهای حوزوی و التزام به آنها باید به گونهای باشد که بتواند پاسخگو باشد. حوزه علمیه هامبورگ به مثابه یک حوزه اروپائی میتواند کارکردهای مختلفی داشته باشد، از جمله: 1 – کارکرد ترویجی نسبت به دانش تولید شده در حوزههای مادر 2 – رصد مسائل و موضوعات جدید جهت بررسی در حوزههای مادر 3 – ایفای نقش پل رابط بین حوزههای مادر و مجامع علمی اروپائی 4 – تلاش برای تولید دانش دینی متناسب در دراز مدت.
- ویژگی های برجسته حوزه علمیه هامبورگ را چه میدانید؟
دکتر ترابی: مخاطب این حوزه فقط شیعیان یا مسلمانان نیستند بلکه مخاطب آن بشریت است. مهمترین ویژگی اش این است که میخواهد باذن الله تبارک و تعالی یک حوزه علمیه حقیقی و نه فقط یک مدرسه علمیه با همه لوازم یک حوزه همسو با سایر حوزههای علمیه جهان اسلام باشد؛ یعنی در همه سطوح شاگرد، استاد، محقق، مبلغ، معلم و نیروی خدمت رسان دینی تربیت کند و پاسخگوی نیازهای منطقه باشد. حالا اگر بنا باشد چند برجستگی ذکر شود میتوان موارد زیر را نام برد:
1 مسأله تهذیب و تقویت معنویت در سرزمین بحرانزده معنوی برای این حوزه امر اهمی است که برای آن طرح و برنامه وجود دارد. کلاس اخلاق ثابت هفتگی و جلسه روضه
ثابت هفتگی در کنار دعای عهد جمعه ها، حضور تعریف شده در دعای کمیل هفتگی و نمازهای جمعه در مسجد امام علی علیه السلام، اهمیت به تلاوت قرآن و آموزش مهارت نغمات و مقامات قرآنی در این راستاست؛
2 مسأله آموختن روشهای خدمت دینی به جامعه که مهارتهای سخنرانی و مهارت کلاس داری، تربیت کودک و نوجوان، مشاوره خانواده و پاسخگویی به احکام در این راستاست؛
3 اهمیت دادن به زبان آموزی فارسی و عربی به شکل جامع مشتمل بر مهارت درک مطلب، گفتن، نوشتن و شنیدن؛
4 توجه به علوم روز که در دانشگاههای علوم انسانی به آن توجه میشود و در حوزهها کمتر مورد توجه است مثل فلسفه غرب و مطالعات دین شناسی جدید؛ 5 اهمیت دادن به مسائل تربیتی همان طور که در قدیم در حوزهها متداول بوده و رابطه استاد شاگردی فراتر از یک برنامه نظری و آموزش ذهنی صرف، وجود داشته است.
- با توجه به اینکه شما هم در قم و هم در هامبورگ در امر تربیت طلبه فعالیت داشته اید، به نظر شما مسائلی که به صورت خاص برای تربیت طلاب اروپائی از حیث امور پرورشی و آموزشی باید لحاظ شود چه مواردی هستند؟
دکتر ترابی: پرسش جالبی است. دو فضای کاملا متفاوت را تجربه کردم. به عنوان مثال جوانان اروپایی در مدارس به لحاظ محتوا و نیز به لحاظ روشی فرسنگها با آموزه های اسلامی و روشهای حوزوی فاصله دارند. و این خلأ باید مد نظر باشد. این کار را دشوار میکند. اما از آن طرف نقاط قوت هم وجود دارد. هر کدام از آنها به چهار یا پنج زبان تکلم میکنند و نفس مستعدی دارند و میتوان همه چیز را از ابتدا برای آنها چید. این هم یک نکته مثبت دیگر است. البته بحث در این باره تخصصی است و مجال دیگری میطلبد.
- آیا در غرب و به ویژه آلمان مشکلات و موانع محیطی و سیاسی هم سر راه فعالیت حوزوی وجود دارد؟
دکتر ترابی: طبیعتی هیچ جا بی مشکل نیست ولی به قول یکی از آقایان ادبا، مشکلات مثل سنگهایی است که جلوی حرکت یک رودخانه قرار میگیرد و صدای آب را بلند میکند و رنگ آن را سفید و شفاف میسازد و در نتیجه باعث زیبایی بیشتر و جلوه بهتر جریان رودخانه میگردد. پیش داوریها راجع به اسلام و سوء ظن برخی از یک طرف و تبلیغات رسانهای علیه اسلام، مسلمانان و جامعه دینداران برخی از این مشکلات است. دوری از حوزه علمیه مادر و کمبود نیروی کارآمد، همراه، با تجربه و فاضل نیز در همین ردیف است و ضعف پشتیبانی مالی و برخی نارساییهای دیگر را هم میتوان به آن افزود.
اما هنر آن است که به مدد الهی و در سایه تدبیر، توسل و تلاش نارسایی ها به فرصت تبدیل گردد. ان شاء الله. ما در آنجا سعی میکنیم به آنها نشان دهیم و توضیح ارائه کنیم که چگونه حضور مکتب اهل البیت علیهم السلام میتوان منشأ برکت، خدمت و امنیت برای آنها باشد و جلوی افراطیون را سد کند.
- طلابی که مقطع کارشناسی را به پایان میرسانند، برای ادامه تحصیل چه برنامهای دارند؟
دکتر ترابی: از همین الان مجوز ارشد در رشته فقه و فلسفه طبق برنامه المصطفی اخذ شده و البته قبل از آن ان شاء الله یک سال برنامه جامع تفسیر قرآن، نهج البلاغه و صحیفه را اجرا خواهیم کرد تا بیش از پیش با متون اصیل و منابع اولیه معارف الهی آشنا شوند.
البته به خواست الهی همزمان با تحصیل در مقطع ارشد از آنان به عنوان کمک استاد در همین حوزه و نیز مبلغ حلقه معارف و تربیت کودکان، نوجوانان و جوانان در منطقه استفاده خواهد شد. همچنین بنابر مقتضیات منطقه بنا داریم به امید خدای سبحان، طلاب را برای استفاده از محضر مراجع بزرگوار و نیز اخذ مدارک دکتری برای مدت چند سال به ایران بفرستیم، همچنان که برنامه ارتباطی با دانشگاهها و مراکز آموزش عالی اروپایی را برای آنها تدارک دیدهایم تا از مدارک علمی دانشگاههای شناخته شده دنیا نیز برخوردار گردند و برای ورود آسانتر به بازار کار فرهنگی و علمی در سطح جامعه اروپا آماده شوند. انشاء الله.
- در پایان نکته خاصی در نظر دارید بفرمایید
دکتر ترابی: از شما و همکارانتان برای ترتیب دادن این گزارش و زحمتی که متحمل شدید تشکر میکنم. در مرکز اسلامی هامبورگ این روزها همراه با پایان اولین دوره کارشناسی حوزه شاهد تغییرات و تحولات مدیریتی هم هستیم. آیت الله رضا رمضانی
بعد از یک دوره موفق ده ساله مدیریت بر مرکز اسلامی از هامبورگ به کشور بر میگردند و برادر ارجمند جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر هادی مفتح که از خاندان علم، اخلاق و ایثار هستند جای گزین ایشان میشوند. بر خود لازم می دانم از مساعی جمیل آیت الله رمضانی که در همه مراحل تکوین و تشکیل این تراث تربیتی و فرهنگی عظیم نقش بیبدیل ایفا کردند، خصوصا در خرید ساختمان اختصاصی حوزه با کمک مالی مردم بومی منطقه تلاش ویژه داشتند تشکر و قدردانی نمایم و برای ریاست جدید مرکز اسلامی هامبورگ از پیشگاه با عظمت حضرت حق سبحانه و تعالی طلب موفقیت نمایم و نیز برای دانش آموختگان و دیگر طلاب و اساتید این حوزه آرزوی توفیقات روز افزون نمایم؛ چرا که این حوزه هنوز در ابتدای راه است و به مهربانی باغبان، آفتاب عنایت الهی و باران بلکه طوفان تلاش و سخت کوشی سخت محتاج است.
همتی بدرقه راه کن ای طائر قدس / که دراز است ره مقصد و من نوسفرم.
